กิจกรรมความรับผิดชอบต่อสังคมขององค์การ

กระแส แนวคิดและการปฎิบัติเรื่องความรับผิดชอบต่อสังคมขององค์การ (Corporate Social Responsibility) หรือ กำลังกลายเป็นประเด็นร้อน ที่หลายองค์การให้ความสำคัญ และทำให้บทบาทของนักบริหารทรัพยากรบุคคล (HR) เริ่มมีความเด่นชัดมากขึ้น ในการทำหน้าที่หุ้นส่วนกลยุทธ์ (Strategic Partner) ทั้งนี้เนื่องจาก CSR ช่วยตอกย้ำและเพิ่มพูนบทบาทหน้าที่และความเชี่ยวชาญของ HR ที่มีเป็นทุนเดิมมาก่อน

กิจกรรม CSR มีความหลากหลายรูปแบบลักษณะ เช่น

1.CSR เชื่อมโยงกับการตลาด

ในรูปแบบช่วยเหลือสังคม เราจะพบว่าหลายองค์การในประเทศไทยมักจะทำกิจกรรม CSR โดยมีจุดมุ่งหมายทางด้านนี้เพื่อต้องการประชาสัมพันธ์บริษัทให้เป็นที่แพร่ หลาย รูปแบบที่เด่นๆ เช่น การบริจาคสิ่งของช่วยเหลือผู้ประสบภัยหรือสงเคราะห์ผู้ด้อยโอกาส การสร้างโรงเรียน การอุดหนุนในการจัดสร้างสาธารณะสถาน การเป็นผู้อุปถัมภ์การแข่งขันกีฬา มหกรรมงานประเพณีวัฒนธรรม ฯลฯ หลายองค์การกำหนดให้โครงการกิจกรรมประเภทนี้เป็นความรับผิดชอบของฝ่ายการ ตลาดประชาสัมพันธ์หรือฝ่ายทรัพยากรบุคคล

2.CSR เชื่อมโยงกับจริยธรรม

คือ การไม่ผลิตหรือให้บริการที่ก่อให้เกิดความเสียหาย หรือล่อแหลมต่อผู้เกี่ยวข้องในสังคม ส่วนใหญ่จะเป็นองค์การที่เป็นธุรกิจภาคอุตสาหกรรมที่เสี่ยงหรือล่อแหลมใน เรื่องความปลอดภัยของชุมชน ซึ่งอาจจะทำในลักษณะของการสร้างระบบมาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดล้อมหรือความ ปลอดภัยและประชาสัมพันธ์ให้สังคมทราบ โดยอาจจะไม่มีกิจกรรมพิเศษอื่นๆ ที่เป็นรูปธรรม

3. CSR เชื่อมโยงกับการพัฒนาสังคมจากการให้เงินอุดหนุน (Corporate Philanthropy)

เป็นรูปแบบง่าย ที่หลาย ๆ องค์กรกำลังทำอยู่ในขณะนี้ กิจกรรมCSR แม้จะมีความแตกต่างกัน แต่จุดมุ่งหมายที่สำคัญคือต้องการให้พนักงานในองค์การได้เรียนรู้ เข้าใจตระหนักถึงความสำคัญและให้การสนับสนุนดังนั้นจึงมักพบว่า กิจกรรม CSR ส่วนหนึ่งได้ถูกกำหนดให้มีรูปแบบเป็นกิจกรรมที่ต้องการการมีส่วนร่วมของ พนักงาน หรือเป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรมทางด้านนันทนาการ (Recreations) ที่เป็นงานทางด้านกิจกรรมพนักงานสัมพันธ์ ของฝ่ายทรัพยากรบุคคล และ HR ต้องมีบทบาทในการเป็นเจ้าภาพในการจัดกิจกรรมเหล่านี้

อย่างไรก็ดี เรามักจะพบว่ากิจกรรม CSR มักจะเป็นความริเริ่มและให้ความสำคัญขององค์การขนาดใหญ่ เนื่องจากเป็นองค์การที่ผลิตสินค้าหรือบริการแก่คนในสังคมส่วนใหญ่และเป็น ที่รู้จักกันดี และถือว่าเป็นนโยบายที่ต้องดำเนินการและที่สำคัญองค์การขนาดใหญ่มีงบประมาณ และทรัพยากรต่างๆ ที่ใช้ในการสนับสนุนได้มากกว่า ส่วนองค์การเล็ก ๆ ซึ่งมีงบประมาณจำกัดในการทำ CSR จึงมักใช้เรื่องนี้เป็นข้ออ้างในการหลีกเลี่ยงการทำ CSR ซึ่งปัจจัยในการทำ CSR นั้นไม่ได้ขึ้นอยู่กับเงินเพียงอย่างเดียว หากแต่อยู่ที่การจัดการเป็นส่วนใหญ่

การทำ CSR ถือว่าเป็นการทำประชาสัมพันธ์ที่เข้าถึงช่องทางของผู้บริโภคกับชุมชนได้ดี ที่สุดและสามารถวางแผนร่วมกับการทำประชาสัมพันธ์ขององค์การได้ ดังนั้น การทำ CSR ควบคู่ไปกับการทำธุรกิจไม่ใช่เรื่องยาก สิ่งที่สำคัญอันดับหนึ่ง คือ ความมุ่งมั่นของผู้บริหารและการเป็นตัวอย่างที่ดี ต่อมาก็ต้องมีการพัฒนาพนักงานให้เข้าใจตรงกัน หล่อหลอมแนวความคิดเดียวกัน มีคุณธรรม จริยธรรม เสียสละเพื่อส่วนรวม เท่านี้ก็ถือว่าต่อยอดความคิดและการกระทำเพื่อส่วนรวมได้แล้ว อย่างการที่พนักงานรวมตัวกันไปออกค่ายอาสาบำเพ็ญประโยชน์ในต่างจังหวัด โดยที่บริษัทไม่ต้องสนับสนุนเงินยกเว้น พาหนะเดินทางอย่างเดียวที่จัดให้ซึ่งแนวทางดังกล่าวตอกย้ำว่าการทำ CSR ไม่ใช่เป็นการแข่งขันในการทุ่มเงินเพื่อสังคม ทว่าเป็นทำอย่างไรให้พนักงานมีใจที่เป็น CSR โดยแนวทางนี้ถือเป็นการนำ CSR ที่มีคุณค่าอย่างยิ่ง เพราะยังมีผลประโยชน์ทางอ้อมในการเชื่อมความสัมพันธ์ของคนในองค์กรอีกด้วย

ในทางกลับกัน องค์การธุรกิจที่มุ่งหวังแต่เพียงกำไรสูงสุด โดยไม่สนใจว่าการดำเนินกิจการนั้นจะส่งผลอย่างไรต่อสังคมและสิ่งแวดล้อมคง เป็นเรื่องที่แม้สามารถทำได้ในระยะสั้น ซึ่งก็อาจประสบผลแต่เพียงระยะสั้น ๆ เท่านั้นทว่า หากองค์การในธุรกิจ ต้องการขับเคลื่อนธุรกิจได้อย่างยั่งยืนในระยะยาว จะต้องคำนึงถึงเรื่องที่มากกว่าผลกำไร อาทิ การดูแลรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม ความรับผิดต่อสังคมของกิจการหรือ CSR (Corporate Social Responsibility) ขณะเดียวกันองค์การภาคธุรกิจของประเทศไทยก็กำลังตื่นตัวกับการนำ CSR มาใช้ในการประกอบกิจการโดยเฉพาะบริษัทขนาดใหญ่และบริษัทจดทะเบียนในตลาดหลัก ทรัพย์ ซึ่งมีการตั้ง KPI ในเรื่องนี้

การทำ CSR ก็มีทั้งทำด้วยใจและพวกที่ทำแบบขอไปทีเพื่อประชาสัมพันธ์กิจกรรมองค์การ ทั้งนี้ CSR ที่ถูกที่ควรน่าจะเป็นการทำจากข้างใจออกมาข้างนอก นั่นคือทำด้วยความสมัครใจและเต็มใจของหน่วยงาน เพื่อประโยชน์ต่อสังคมอย่างแท้จริง ไม่ได้ทำเพียงเพื่อประโยชน์ทางธุรกิจของตนเอง จะเรียกว่าเป็นการปิดทองหลังพระไม่ใช่การทำบุญเอาหน้าก็ได้

อย่างไรก็ตาม สิ่งที่สังคมไทยต้องการคือการต่อยอดจากสิ่งที่เรามีพื้นฐานอยู่แล้ว เพียงแค่สร้างความเข้มแข็งให้สังคมคุณธรรม การทำคุณงามความดีผ่านการประกอบกิจการ นอกจากจะเพื่อผลต่อกิจการเองแล้วยังเป็นการสร้างสังคมที่ยั่งยืนและฐาน ธุรกิจที่ยั่งยืนด้วย และผลประโยชน์ก็จะกลับมาหาตัวประกอบกิจการเองในท้ายที่สุด หากการทำอย่างต่อเนื่องมีเป้าหมาย เชื่อมประสานไปกับแผนธุรกิจขององค์การ นอกจากสามารถเสริมภาพลักษณ์ในทางบวกแล้ว ยังทำให้คุณค่าในสายตาของลูกค้า หรือคนภายนอกเพิ่มสูงขึ้น ทั้งสามารถสร้างความมั่งคั่งให้แก่องค์การ ทั้งทางตรงและทางอ้อมในเวลาเดียวกันด้วย

สรุปแล้วองค์การธุรกิจไม่ว่าจะใหญ่หรือจะเล็ก ก็ต้องมี CSR หรือความรับผิดชอบสังคม ดังนั้น องค์การธุรกิจจะละเมิดกฎหมายไม่ได้ ส่วนการอาสาทำดีถือเป็นสิ่งที่ควรทำ ภาวะที่มีความรับผิดชอบนี้จะเกิดขึ้นได้ก็ต้องมีระบบตรวจสอบที่ดีทั้งจาก องค์กรอิสระภายใน NGO และสังคม โดยที่ไม่มีภาวการณ์ทำดีเพื่อปิดบังความผิด หรือทำดีเพื่อหวังผลตอบแทน แต่ควรเป็นการทำดีด้วยใจมากกว่า

บทบาทของ HR ในการขับเคลื่อนกลยุทธ์ขององค์การด้วย CSR

เรื่องการสร้างความรับผิดชอบต่อสังคม หรือ CSR องค์การทั่วไปอาจจะกำหนดเป็นเป้าหมายรอง บางองค์การไม่ได้กำหนด แต่ในทุกวันนี้ หลายองค์การกำหนดเป็นเป้าหมายที่กลายเป็นความสำคัญ เพราะมีส่วนสำคัญในการสร้าง Brand ความรู้สึกที่ดี การสร้างความรู้สึกจงรักภักดีต่อหน่วยงาน (Royalty) บางองค์การมีกิจกรรมเหล่านี้อยู่ก่อนแล้ว แต่ไม่ได้ขยายแนวคิดให้เด่นชัด

ทั้งนี้ กล่าวได้ว่า HR ในหลายองค์การมีบทบาทไม่น้อยในการเป็นผู้นำในการสร้างกิจกรรมเพื่อสังคม หลายองค์การมีการจัดทำโครงการ CSR ขึ้นมาโดยเฉพาะ หรือองค์การที่มีการทำระบบมาตรฐานคุณภาพด้านสิ่งแวดล้อม เช่น ISO 14000 สาระสำคัญของระบบมาตรฐานนี้ก็เป็นการสร้างความรับผิดชอบต่อสังคม องค์การอาจจะมีกิจกรรมเพิ่มเติมเพื่อให้พนักงานได้เห็นว่า กำลังทำกิจกรรมเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม และในทุกวันนี้ CSR กลายเป็นระบบมาตรฐานคุณภาพ กลายเป็นกลยุทธ์ประเภทหนึ่งของธุรกิจ

ในองค์การที่ยังไม่มีรูปแบบการทำกิจกรรม CSR มาก่อนหรือเป็นรูปแบบที่ไม่เด่นชัด HR จึงเหมาะที่จะเป็นผู้เริ่มต้น คิดค้นนำเสนอโครงการ ที่ทำให้องค์การเป็นที่รู้จักของสังคมและยังทำให้พนักงานได้เล็งเห็นคุณค่า ตระหนักถึงความสำคัญ ถือว่า HR ได้ทำหน้าที่เป็นหุ้นส่วนกลยุทธ์ (Strategic partner) คือทำให้กลยุทธ์การดำเนินธุรกิจเกิดการขับเคลื่อนไปสู่ความสำเร็จ และ HR ยังมีเป็นเทคนิคเครื่องมือ ในการสอน ถ่ายทอดค่านิยมแก่พนักงาน หลายรูปแบบ เรามักจะให้พนักงานมีส่วนร่วมในกิจกรรมเหล่านี้ และประชาสัมพันธ์ให้พนักงานทราบ นอกจากจะสร้างความรู้สึกที่ดีขององค์การแต่บุคลากรแล้ว ยังเป็นการปลูกฝังความคิด ที่ดีในการจรรโลงสังคมแก่พนักงานอีกด้วย

ผู้เขียนได้ทำงานในองค์การที่พนักงานจำนวนมาก และเกิดปัญหาในเรื่องทัศนคติ ในเชิงลบ เห็นแก่ตัว คิดเอาแต่จะได้ และมองว่าองค์การเอาเปรียบเรื่องแรงงาน ดังนั้น หนึ่งในวิธีการที่จะพัฒนาจิตสำนึกความรู้สึกที่ดี เราจะต้องใช้กิจกรรม CSR เหล่านี้ เป็นเครื่องมือในการพัฒนาขัดเกลาจิตใจพนักงาน และที่สำคัญคือต้องให้หัวหน้างานรับรู้และมีการถ่ายทอดความรู้ ความคิด ค่านิยมที่ถูกต้องด้วย

ในด้านกลยุทธ์ การจัดกิจกรรมพนักงานนั้น เราทำเพื่อพนักงานภายในองค์การอย่างเดียว ก็จะได้ความสุขอีกแบบหนึ่งได้เฉพาะพนักงาน แต่หากจัดกิจกรรม CSR และพนักงานมีส่วนร่วมด้วย พนักงานจะรู้สึกว่าเป็นการสร้างความดี เป็นกิจกรรมการกุศล ไม่ใช่สิ่งที่ไร้สาระและจะได้ความรู้สึกที่ดีต่อองค์การเพิ่มขึ้นด้วย

กรณีศึกษาการทำ CSR ในประเทศไทย

ผู้เขียนใคร่ที่จะขอนำเสนอ สาระที่อ้างอิงจากบทความในหนังสือพิมพ์ฐานเศรษฐกิจ เรื่องต้นแบบ CSR สไตล์ไทยกับบางจาก ของบริษัท บางจากปิโตรเลียม จำกัด (มหาชน) เป็นบริษัทขนาดใหญ่ของคนไทย ที่ดำเนินธุรกิจด้านพลังงาน มียอดขายเกือบแสนล้านบาทต่อปี ตลอดระยะเวลากว่า 20 ปีที่ผ่านมามีนโยบายให้ความสำคัญด้านสิ่งแวดล้อมและสังคมด้วยวัฒนธรรมองค์กร ที่ว่า “พัฒนาธุรกิจอย่างยั่งยืน ไปกับสิ่งแวดล้อมและสังคม” และเป็นบริษัทที่ทำธุรกิจโดยคำนึงถึง “มูลค่า” และ “คุณค่า” ไม่คำนึงถึงผลกำไรเพียงอย่างเดียว แต่ดูแลเอาใจใส่สังคมและรักษาสิ่งแวดล้อมควบคู่กันไป ซึ่งในแวดวงสังคมธุรกิจปัจจุบันขนานนามว่า Corporate Social Responsibility : CSR

สิ่งที่เห็นได้ชัดเจน คือ มีผลิตภัณฑ์ที่เน้นกรีนเอนเนยี ลดมลภาวะทางอากาศในขณะเดียวกันนำสินค้าชุมชนหรือสินค้าเกษตรมาเป็นสินค้าส่ง เสริมการขาย สร้างรายได้เพิ่มให้กับชุมชนและเกษตรกรคนส่วนใหญ่ของประเทศ เพื่อสร้างโอกาสให้คนเหล่านั้นมีชีวิตและความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น เป็นการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากอย่างยั่งยืน

ในยุคที่ราคาน้ำมันแพง บริษัท บางจากฯ ให้การสนับสนุนส่งเสริมพลังงานทดแทนอย่างจริงจังและต่อเนื่อง เพราะการใช้พลังงานทดแทนจากพืชช่วยลดมลภาวะทางอากาศ รวมทั้งช่วยลดปัญหาภาวะโลกร้อน สร้างความมั่นคงด้านพลังงานให้กับประเทศและเป็นการพึ่งพาตนเองตามแนวทาง ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยผลิตและจำหน่ายน้ำมันแก๊สโซฮอล์ 91, 95, E20 จนเป็นที่ยอมรับของประชาชนผู้ใช้รถอย่างกว้างขวาง

นอกจากน้ำมันแก๊สโซฮอล์แล้ว ยังให้การสนับสนุนและส่งเสริมน้ำมันไบโอดีเซลสุตรเพาเวอร์ดี B5 เพื่อเป็นทางเลือกให้กับภาคขนส่งและภาคเกษตร รวมทั้ง ผู้ใช้รถได้ใช้น้ำมันที่มีคุณภาพ ราคาถูก ลดค่าใช้จ่าย และค่ารองชีพของประชาชน น้ำมันไบโอดีเซล ผลิตมาจากน้ำมันปาล์มดิบ ซึ่งบริษัท บางจากฯ จะสร้างศูนย์ผลิตไบโอดีเซล 3 แสนลิตรต่อวัน ที่อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และสามารถนำน้ำมันพืชใช้แล้วมาเป็นวัตถุดิบในการผลิต ซึ่งจะส่งผลดีต่อสิ่งแวดล้อม และสุขภาพอนามัย กล่าวคือ ไม่ถูกนำไปทิ้งในที่สาธารณะ หรือนำไปทอดซ้ำ

จากการศึกษาของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) พบว่าน้ำมันที่ทอดซ้ำมักจะเสื่อมคุณภาพ และอาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพถึงร้อยละ 13 และส่งผลให้คุณค่าทางโภชนาการลดลง ส่วนไอระเหยจากน้ำมันทอดอาหาร หากสูตรดมเป็นระยะเวลานานอาจมีอันตรายต่อสุขภาพ เนื่องจากพบความสัมพันธ์ระหว่างการเกิดโรคมะเร็งที่ปอดกับสารสูดไอระเหยจาก การผัดหรือทอดอาหาร

บริษัท บางจากฯ จึงได้รณรงค์ร่วมกับหน่วยงานภาครัฐ เอกชน องค์กร และสถาบันการศึกษาให้ประชาชนตระหนักถึงปัญหาดังกล่าว พร้อมดำเนินโครงการรับซื้อน้ำมันพืชใช้แล้วเพื่อนำไปผลิตไบโดดีเซล ทั้งนี้ บางจากฯ ได้สร้างหน่วยผลิตไบโอดีเซลจากน้ำมันพืชใช้แล้ว ณ โรงกลั่นบางจาก ถ.สุขุมวิท 64 ซึ่งมีกำลังการผลิต 20,000 ลิตรต่อวัน และเปิดจุดรับซื้อ ณ สถานีบริการน้ำมันบางจาก กว่า 25 แห่งในเขตกรุงเทพและปริมณฑล

คณะผู้บริหาร และอาสาสมัครพนักงาน บริษัท บางจากฯ ร่วมแรงร่วมใจทำกิจกรรมในวันหยุด โดยออกไปรณรงค์ประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนทราบถึงโทษของการนำน้ำมันพืชใช้แล้ว ไปทอดซ้ำ นอกเหนือจากการรณรงค์แล้วยังได้ออกไปรับซื้อน้ำมันพืชใช้แล้วตามตลาดสด กว่า 160 แห่ง ในเขตกรุงเทพและปริมณฑล

การดำเนินกิจกรรมด้าน CSR ของบริษัท บางจากฯ เป็นที่ประจักษ์ต่อสังคมโดยทั่วไป จนได้รับรางวัล Best Corporate Social Responsibility Award ในงาน SET Awards 2006 และล่าสุดต้นปี 2551 สำนักงานข่าว CNBC ในเครือ NBC Universal ที่มีเครือข่ายทั่วโลก ได้มอบรางวัล CNBC’s Corporate Social Responsibility Award 2008 ให้แก่ ดร.อนุสรณ์ แสงนิ่งนวล ซึ่งเป็นคนไทยคนแรกในเอเชีย ในฐานะผู้นำองค์กรที่มีความโดดเด่น ด้าน CSR ทำให้บริษัท บางจากฯ เป็นที่ยอมรับถึงความเป็นองค์กรที่มีการดำเนินธุรกิจด้วยความรับผิดชอบต่อ สังคมในระดับสากล

ประสบการณ์การดำเนินกิจกรรม CSR ของ HR

ผู้เขียนมีประสบการณ์การทำงานทั้งในองค์การขนาดใหญ่และขนาดเล็กที่ต่างก็มี ทรรศนะและมุมมองที่มีต่องาน CSR ต่างกัน จึงขอยกมาเป็นข้อคิดสำหรับท่านผู้อ่านบ้าง ดังนี้

จากแนวคิด กรณีศึกษาและประสบการณ์ที่นำเสนอแสดงให้เห็นว่า HR ต้องมีบทบาทในการสร้าง พัฒนา และผลักดันโครงการ CSR ให้เป็นที่ปรากฏ ซึ่งผลดีต่อองค์การไม่เพียงแต่จะเกิดขึ้นในแง่ของการบริหารทรัพยากรบุคคล ที่ทำให้พนักงานได้มีส่วนร่วมในกิจกรรม ได้เรียนรู้รับการปลูกฝังจิตสำนึกในการที่จะเป็นพนักงานที่ดีและสร้างคุณ ประโยชน์องค์การและสังคมเท่านั้น หากแต่เป็นประโยชน์ ต่อธุรกิจขององค์การด้วย ไม่ว่าจะเป็นภาพลักษณ์ที่ดี มีผลต่อยอดขาย กำไร ความสามารถในการแข่งขันที่เพี่มขึ้น ดังนั้นกลยุทธ์ต่างๆ ที่ HR นำมาใช้ในการดำเนินกิจกรรม CSR จึงถือว่าเป็นรูปธรรมที่จับต้องได้ของการเป็นหุ้นส่วนกลยุทธ์ ที่พวกเราชาว HR (อีกหลายคน) ที่ยังไม่รู้ว่าจะเริ่มต้นอย่างไรดีและสงสัยว่าจะเป็นไปได้จริงหรือไม่ในทาง ปฎิบัติ.....

บทความโดย : อภิชัย ศรีเมือง